دايره المعارف جيبي

چرا شير؟

ذوزنقه تنه ي شير و آن علامت سوال سر شير است.

اين صورت فلكي يكي از قديميترين صورتهاي فلكي است كه نشانه هاي آن در تمدنهاي سومر، بابل و در معابد مصر باستان نيز ديده شده است و به نظر مي رسد يونانيها افسانه ي شير را از مصريان اقتباس كرده باشند.

طبق افسانه ي يوناني ها، لئو «Leo» يا همان شير، حيواني است كه هركول «Hercules» با تلفظ انگليسي «هه-ر-كي-لييز» در نخستين خوان از دوازده خوان ماجراجويانه اش با او مواجه مي شود. اين شير، يك شير معمولي نبود: هيچ سلاحي بر پوست آن اثر نمي كرد و در حقيقت الهه هاي حكمران بر جهان (طبق عقايد يونانيها) آن را به وجود آورده بودند تا با دريدن حيوانات و انسانها نشاني از قدرت خود را به رخ انسانها بكشند.

هركول، به جنگ شير مي رود و زماني كه مي بيند هيچيك از سلاحهايش بر شير اثر نمي كند، با شير گلاويز شده و آنقدر گردن شير را فشار مي دهد تا شير خفه شود. آنگاه، با چنگالهاي شير، پوست او را كنده و به نشانه ي پيروزي به شهر مي آورد.

هرا «Hera» همسر رئيس انجمن الهه ها از كشته شدن شير بسيار ناراحت مي شود و روح شير را در آسمان قرار مي دهد تا ياد آور قدرت افسانه اي الهه ها به انسانها باشد.

در مصر باستان، طغيان رود نيل اهميت زيادي براي مردم داشت چون تامين آب و كشت و زرع و در يك كلام زندگي مردم به آن وابسته بود. در تقويم مصر باستان طغياني كه در تابستان انجام مي شد شروع سال جديد بود يعني زماني كه مسير خورشيد از صورت فلكي شير عبور مي كرد. در اين زمان كه مصادف با گرماي طاقت فرسا در بيابانهاي مصر بود، شيرها از صحرا براي آب خوردن به نيل مي آمدند.

شايد علت نامگذاري صورت فلكي به «شير» هم همين حضور شيرها بوده است. به هر حال زماني كه ناپلئون مصر را اشغال كرد، عده اي از افسرانش را مامور كرد تا كاوشهاي باستان شناسي انجام دهند. در تحقيقات، اين گروه فرانسوي نشانه هاي صورت فلكي شير را در معابد مصري كشف كردند و اهميت اين صورت فلكي براي مصريان باستان مشخص شد.

در بازگشت، داستان شير مصري دهان به دهان گشت و معماران فرانسوي تحت تاثير آن فواره هايي در سطح شهر طراحي نمودند كه شير در آنها نقش مهمي داشت. معروفترين اين فواره ها «فواره ي مصري» يا «Fontaine du Fellah» با تلفظ «فونتن-دو-فه-لا» يا به انگليسي «Egyptian Fountain» نام دارد (تصوير زير). البته بهتر است بگوييم فرانسويها اين نوع طراحي را احيا كردند چون طراحي اين نوع فواره به رم باستان نيز مي رسد. شير سمبل قدرت در رم باستان بود و رمي ها با ابداع سيستم لوله كشي آب، در سطح شهر آب را توزيع مي كردند به اين ترتيب كه در محله ها فواره ها و حوضهايي ايجاد مي كردند تا مردم بتوانند از آن آب بردارند.

فواره هاي رومي اكثراً به صورت سر شير طراحي شده بودند شايد به نوعي الهام از همان داستان مصري و شايد هم به دليل اينكه به نوعي قدرت امپراتوري رم را به رخ بازديد كنندگان غير رمي بكشند.

نظر شخصي خودم، يا همانطور كه در مقدمه گفتم تئوري(!) من، اين است كه واژه ي «شير آب» در فارسي هم چيزي است كه از زبان فرانسوي به ايران وارد شده است. احتمالاً وقتي براي اولين بار سيستم آب لوله كشي در ايران راه اندازي شد براي تشبيه آن، ايراني هاي تحصيل كرده در فرانسه آن را به فواره هاي فرانسوي كه سر شير داشتند تشبيه نموده باشند. شايد عبارت «شبيه شيرهايي است كه آب از دهانشان بيرون مي آمد» يا چيزي شبيه به اين از دهانشان خارج شده و واژه ي «شير آب» ميراث اين تشبيه باشد. نظر شما در اين مورد چيست؟

مراجع

*****************