هلندي سرگردان، كفاره ي يك گناه
البته اعتقاد عمومي بر اين است كه افسانه ي كشتي سرگردان درياها يا همان كشتي ارواح قدمتي به اندازه ي تمدن بشر دارند و در قرن 15 و 16 ميلادي كه دريانوردي در هلند به اوج رسيده بود، آنها اين افسانه را به نام خودشان ثبت كرده اند.
چند كلمه در مورد دماغه ي اميد نيك
اين دماغه، جنوب-غربي ترين نقطه ي قاره ي آفريقا است. زماني كه هنوز كانال سوئز ساخته نشده بود، كشتي ها براي رفتن از اروپا به آسيا بايد قاره ي آفريقا را از طريق اين دماغه دور مي زدند به دليل تلاقي آبهاي گرم اقيانوس هند و آبهاي سرد اقيانوس اطلس در اين نقطه، اين دماغه همواره داراي موج هاي شديد و اكثر مواقع داراي طوفان است. از اين رو ابتدا آن را «دماغه ي طوفان» يا «Cape of Storms» نام نهاده بودند. اما اين نام براي دريانوردان نا اميد كننده و قدري ترسناك بود. از اين رو نام آن را به «اميد نيك» «The Cape of Good Hope» تغيير نام دادند. توجيه نام جديد اين بود كه با رسيدن به اين دماغه، دريانورد مطمئن مي شد كه كاملاً قاره ي آفريقا را دور زده است و اميد پيدا مي كرد تا ادامه ي سفرش را انجام دهد. دماغه ي اميد نيك در نقشه ي زير با مربع قرمز نشان داده شده است و نزديك كيپ تاون، پايتخت آفريقاي جنوبي، است.
هلندي سرگردان جاودانه مي شود
در قرن 19، يك آهنگساز آلماني به نام ريشارد واگنر «Richard Wagner» در حال سفر دريايي در درياي بالتيك بود كه كشتي اش به طوفان مي خورد. مواجهه با طوفان و وحشت از سفر دريايي ايده هاي خلق يك اپرا را به واگنر الهام مي كند. واگنر داستان هلندي سرگردان را دستمايه ي مناسبي براي اپرا «Opera» تشخيص مي دهد.
هر چند خود اپراي هلندي سرگردان امروز چندان معروف نيست اما اورتور «Overture» (مقدمه) اپرا جزو آثار بسيار محبوب موسيقي است. در بسياري از فيلمها و كارتونها زماني كه كشتي يا قايق اسير طوفان مي شود از ملوديهاي اورتور هلندي سرگردان واگنر به عنوان موسيقي متن استفاده مي شود.
داستان اپرا چيست؟
باورش سخت است كه اين اپراي رمانتيك از يك كمدي اثر هاينه «Heinrich Heine» اقتباس شده باشد. كاپيتاني به اسم دالند «Daland» در طوفان مانده است و به دنبال يك پناهگاه است تا كشتي اش را تعمير كند. ناگهان، يك كشتي پديدار مي شود و كاپيتان سياه پوش آن به دالند كمك مي كند و او را از مهلكه نجات مي دهد.
با كمك كاپيتان سياه پوش، دالند و همراهانش سالم به خانه مي رسند و دالند براي جبران لطف كاپيتان سياه پوش، او را به منزل دعوت مي كند. در آنجا دختر دالند به نام سنتا «Senta» از مرد سياهپوش خوشش مي آيد.
مرد سياهپوش، سنتا را از اين علاقه بر حذر مي دارد و خود را معرفي مي كند: او كسي نيست مگر «هلندي سرگردان»! افراد دالند با معلوم شدن هويت اصلي مرد سياهپوش با وحشت فرار مي كنند و هلندي سرگردان، مغموم و افسرده از نفرين ابدي اش، به سمت كشتي خود باز مي گردد، بادبانها را باز مي كند و مجدداً رهسپار دريا مي شود. سنتا كه خبر رهسپار شدن كشتي هلندي سرگردان را شنيده است به ساحل مي آيد و دور شدن كشتي را نظاره مي كند اما دلش طاقت نمي آورد و براي رسيدن به محبوبش، به آب مي زند و شروع به شنا كردن مي كند. سنتا توانايي غلبه بر امواج دريا را ندارد و در تلاش براي رسيدن به هلندي سرگردان غرق مي شود. با غرق شدن سنتا، نفرين هلندي سرگردان خاتمه مي يابد. روح هر دو در هاله اي از نور به سمت آسمان رهسپار مي شود و سرانجام هلندي سرگردان به آرامش مي رسد.
اورتور چه مي گويد؟
اورتور، خلاصه ي داستان اپرا است. نواي كوبنده ي ابتداي اورتور توصيف چهره ي دهشتبار هلندي سرگردان است گويي تمام نيروهاي دوزخ و تمامي تندرهاي آسمان در ركاب اويند تا او را به عنوان غلام حلقه به گوش شيطان معرفي كنند. تاثير دراماتيك نواي ابتدايي اورتور فوق العاده است و هر شنونده اي را تحت تاثير قرار مي دهد.
بلافاصله بعد از آن ملودي آرامي نواخته مي شود كه بيانگر سنتا ، پاكي و اخلاص اوست. بار ديگر ملودي هلندي سرگردان قد علم مي كند اما مانند ابتداي اورتور چندان خصمانه نيست. گويي به اين اميد دارد كه با وجود سنتا بتواند از نفرين ابدي اش رهايي يابد. سرود ملاحان بخش بعدي است كه نوايي آرام و آواز گونه دارد تقابل سه ملودي هلندي سرگردان، سنتا و ملاحان از بخشهاي جالب اورتور است: در اينجا به زبان موسيقي تابلويي ترسيم شده است كه در آن روي عرشه ي كشتي، سنتا شيفتگي اش را بيان مي كند و هلندي سرگردان او را نهي مي كند.
ملودي ادامه ي اورتور روياي فنا شده ي سنتا را تصوير مي كند و در نهايت فنا شدن او در امواج. قسمت اوج اورتور در خاتمه ي آن است: نواي هلندي سرگردان مجدداً تكرار مي شود اين بار پر عظمت، اما آرام و باوقار و نه آشفته به مانند ابتداي اورتور. در نهايت يك ملودي با نوايي صعودي عروج روح هلندي سرگردان و سنتا را بيان مي كند.
حالا چرا اين آقاي واگنر مشهور شده؟
واگنر در اپراي هلندي سرگردان سيستمي را به كار مي گيرد كه بعدها در اپراهاي ديگرش و حتي امروز نيز به وسيله ي آهنگسازان فيلم به كار گرفته مي شود. او هر شخص (يا حتي مكان و شيي) را با يك ملودي معرفي مي كند. بسته به حالت شخص در اپرا، اين ملودي با حالتهاي مختلف نواخته مي شود و حالت خاص خود را مي گيرد مثلاً توفنده و غضبناك براي بيان خشم و چند دقيقه بعد آرام و نرم براي بيان ناراحتي. اين كار را در آلماني استفاده از لايتموتيف «Leitmotiv» مي نامند. اين روش به فرانسوي «idée fixe» ناميده مي شود و در انگليسي آن را «Leading motif» به معناي موتيف هاي راهبر مي شناسند. موتيف هاي راهبر معمولاً ساده و كوتاه هستند و سريع به ياد مي مانند. از اين رو استفاده از آنها باعث ايجاد يك همبستگي در موسيقي مي شود. در اورتور هلندي سرگردان اين موتيف هاي راهبر به وضوح قابل درك هستند.
هر چند واگنر ابداع كننده ي موتيف راهبر نيست اما يكي از بهترين كاربران موتيف راهبر است و آنقدر آن را درشرايط گوناگون در آثارش استفاده نموده است كه نام لايتموتيف و واگنر پيوندي ابدي يافته اند.
خاتمه ي سخن
مراجع
واگنر و هلندي سرگردان
*http://www.culturevulture.net/Opera/FlyingDutchman.htm
*http://www.oceanleadership.org/2009/13-days-of-halloween-the-flying-dutchman/
*http://www.musicwithease.com/flying-dutchman-source.html
دماغه ي اميد نيك
كارتون
*********************